„Święta miłości kochanej Ojczyzny,
Czują cię tylko umysły poczciwe!”
Ignacy Krasicki

„Dzień trzeci maja, jako rocznicę Konstytucji 1791 r. ustanawia się w całej Rzeczypospolitej Polskiej jako uroczyste święto po wieczne czasy” – pisano jednomyślnie w przyjętej 29 kwietnia 1919 r. ustawie oficjalnie wprowadzającej pierwsze w polskiej historii święto narodowe. 28 kwietnia 1990 r., weszła w życie uchwalona przez Sejm RP ustawa, na której mocy oficjalnie przywrócono zwalczane przez niemal cały okres PRL święto upamiętniające pierwszą polską konstytucję.
Czas oświecenia to okres kształtowania się nowoczesnej pamięci historycznej.
W Rzeczypospolitej pamięć o najwspanialszych epizodach dziejów wzmacniał mecenat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Uchwalenie Konstytucji 3 maja zostało uznane przez jej zwolenników za moment kluczowy w realizowanym od początku panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego programie reform. Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. oznaczała zerwanie z dominacją rosyjską, która nie pozwalała na istotne wzmocnienie siły państwa. Dlatego już niemal od razu pojawiły się pierwsze inicjatywy jej upamiętnienia. 5 maja 1791 r., dwa dni po uchwaleniu Konstytucji, Sejm Czteroletni podjął uchwałę o wzniesieniu Świątyni Najwyższej Opatrzności jako wyrazu dziękczynienia za uchwalenie Ustawy Rządowej. „Aby zaś potomne wieki tym silniej czuć mogły, iż dzieło tak pożądane powinno największe trudności i przeszkody za pomocą najwyższego losami narodów rządcy do skutku przywodząc, nie utraciliśmy tej szczęśliwej dla ocalenia narodu pory, uchwalamy, aby na tę pamiątkę kościół ex voto wszystkich stanów był wystawiony i najwyższej Opatrzności poświęcony” – czytamy w uchwale.
W czasie obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja wokół Warszawy skoncentrowano wiele jednostek wojskowych, których zabrakło
w krytycznym momencie rosyjskiego ataku w 1792 r.
W okresie zaborów Polski celebrowanie rocznic Konstytucji 3 maja było zakazane przez wszystkich zaborców. Polacy, którzy odważyli się obchodzić publicznie to święto, byli surowo karani przez policję.
Uroczyste obchody rocznicy Konstytucji 3 maja organizowano w latach 1916-1918 w wielu miastach (najliczniejsze w Warszawie w 1916 roku) po wycofaniu się wojsk i władz rosyjskich z obszaru tzw. kongresowego Królestwa Polskiego.
Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946, kiedy w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zaprzestały i zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję. Święto to zostało oficjalne zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy.
Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono w 1990. Pierwsze uroczyste obchody święta odbyły się 3 maja w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 .
W wolnej Polsce corocznie obchodzone jest Święto Konstytucji 3 Maja poprzez różnego typu parady, marsze, zawody sportowe i pikniki rodzinne. Z okazji święta organizuje się liczne pochody trzeciomajowe w różnych miastach w Polsce. Odbywają się także oficjalne uroczystości, gównie o charakterze wojskowym.